«من یک زن متاهلم»

«من یک زن متاهلم.» هنوز به این گزاره عادت نکرده‌ام و از خودم می‌پرسم معنایش چیست؟ وقتی دنبال معنای چیزی می‌گردی، دنبال برساختن چیزی ناموجود از دانسته‌های پیشینت هستی؛ دنبال کشف یک الگوی دیده‌نشده. پس باید شجاعت مواجهه با آن را داشته باشی؛ به خصوص که کشف و شهودت در خلال یک نوشته وبلاگی باشد، جایی که هرکسی می‌تواند آن را بخواند. 

«من» در آن گزاره سه تاست: اولی «مائده» است که زخم‌های گذشته و یادبودهایشان را حمل می‌کند و هنوز در خواب‌هایش -که کابوس نیستند اما خواب‌های بدی هستند- درباره کیستی آدم‌های گذشته و چیستی اتفاقات گذشته میپرسد: آیا فلانی دوستم داشت؟ آیا فلان‌روز به من ستم شد؟ 

دومی «ماهی» است که به هیچ چیز غیر از رشد نمی‌اندیشد، فلشی است که با قاطعیت جلو را نشانه رفته. ماهی نویسنده این روزهای دفتر یادداشت‌هاست و اغلب فراموش می‌کند مشکلاتش و ابهامات احساسی‌اش را موشکافی کند، بس که هر روز سرگرم نوشتن سیاهه گام‌های رو به جلوست. 

سومی «او»ست که برایم بسیار ناشناخته است و نمی‌دانم وقتی در آینده‌ای نامعلوم با هم یکی شویم، آیا بازش خواهم شناخت؟ «او» درمانگر و شاعر و نویسنده‌است. گاهی وسوسه می‌شوم به درگاهش نیایش کنم تا راهی به سوی خودش نشانم بدهد اما می‌ترسم با این کار از او دورتر شوم؛ چون وقتی به کسی نیایش می‌کنیم یک ابدیت از غنای او و فقر خودمان میان‌مان حائل می‌شود. 

«زن» در گزاره بالا مبهم‌ترین واژه‌هاست. همیشه به سکوت برگزار شده. زن بودن در دنیای من یک‌چندباری ملازم درد و تحقیر شده. (درست نمی‌دانم چند بار) و پس از آن همه عمرم به نفی تعاریف دیگران از زن بودن گذشته؛ به اثبات اینکه آن‌ها زن را غلط فهمیده‌اند: زن بودن وابستگی نیست، شکننده بودن نیست، عاطفه لایتوقف نیست، ایثار نیست، محو شدن در دیگری نیست، زندگی نیابتی نیست. 

کمتر به این فکر افتاده‌ام که ببینم زن بودن چه «هست». همه درکی که از زن بودن دارم، مشتی خیال و نشخوار ذهنی است که جز به ندرت با دیگران به اشتراکش نگذاشته‌ام. درست نمی‌دانم اگر معانی پیش‌ساخته سنت نباشد که مرا به مبارزه بطلبد، اگر کسی نباشد که تعریف و تصویر ناعادلانه خودش را حُقنه کند، من از جنسیتم چه می‌فهمم و آن را چگونه زندگی می‌کنم. 

امروز به سرم زد گره این ابهام با شریک شدن در تجربه زن‌های دیگر باز می‌شود؛ نه تجربه‌شان از مبارزه، که در آن بسیار شریک شده‌ام یا کوشیده‌ام شریک شوم؛ بل تجربه‌شان از امر روزمره، از دوستی، از کار، از خستگی و عزا و بهبود.  مثل گفتگوی امروزم با زینب که درباره زن بودن و مصائبش نبود؛ روزمره و غیرایدئولوژیک* بود و با این حال انگار بارقه‌ای انداخت روی آن معنای ایجابی که باید بسازم. 

«متاهل» یعنی اهل و عیال داشتن. هنوز برایم عجیب و تازه است که من و میم اهل و عیال هم هستیم. این‌جا درس‌های بسیاری درباره عشق، حمایت و وابستگی هست که باید بیاموزم، چون از نوآموزترین‌ها و معلم‌ندیده‌ترین‌ها هستم. هر روز درسی و نکته‌ای می‌آموزم.

 درس‌ ِ درس‌ها جدا کردن عشق از وابستگی است؛ مثل باز کردن گره کاموای درهم‌گوریده؛ مثل جدا کردن پوسته علفی فندق نوبر. آموخته‌ام وابسته نبودن به لج کردن و پا بر زمین کوبیدن و خصومت ورزیدن با هرکس تو را وابسته می‌داند و می‌خواهد نیست. خروج از زمین بازی «قدرت و کنترل» تلاش و جدیت و مواجهه هر روزه با ترس را طلب می‌کند. 

باید تن بدهی به دشواری روزمره «شدن»؛ باید یک به یک، کارهایی را بیاموزی که همواره از آن‌ها اکراه داشتی یا گریزان بودی. باید وسواس و کمال‌گرایی -این بهترین بهانه‌های وابستگی- را کنار بگذاری تا بتوانی به تنهایی تصمیم بگیری. در این راه دلگرم انرژی هرروز نوشوندهٔ «ماهی» هستم و عشق و حمایت میم؛ میم که هر روز ِ هر روز ِ هر روز نشان داده مرا آزاد و قدرتمند و بالنده می‌خواهد. 

*منظور ایدئولوژی فمنیستی است. 

رهرو آن است که از یاد برده آهسته و پیوسته رفتن را

ماجرا از شوخی گذشته؛ وافعا داریم آخر همین هفته عقد می‌کنیم. تا وارد بازی نشده‌بودم درست نمی‌دانستم مراسم ازدواج ایرانی چقدر جزئیات و نمادپردازی‌های مردسالارانه دارد. از مدت‌‌ها پیش با خودم قرار گذاشته‌بودم به جزئیات بند نکنم، چشم ببندم که این روزها زود بگذرد. اما سخت است؛ خیلی سخت است. این میان بارها خشمی خودش را به گلویم رسانده، به آستانه فریاد. بارها خودم را برای محافظه‌کاری لعنت کرده‌ام. این اواخر به سرم زد یک جز، فقط یک جز از این نمایش تفوق مردانه را وارونه اجرا کنم؛ محض دل‌خوش‌کنک، محض اینکه نمادی باشد از همه آن چیزهایی که برای باقی عمرم نمی‌خواهم زیر بارشان بروم. کارت‌های دعوت‌ را انتخاب کردم و اسم‌های پشت‌شان را. اما انگار انتخاب خوبی نبود.

 

بی‌معناتر از این داریم که همه کارت‌ها را همیشه به نام مردها بنویسیم؟ خاله و عمه خودم را چرا باید به نام شوهرهایشان دعوت کنم؟ آن هم در حالی که ماجرا در اصل وارونه است، آن مردها هستند که به خاطر نسبت‌شان با این زن‌ها دعوت‌اند؟ به خیال خودم پیشنهاد مرضی‌الطرفینی دادم (که البته ایده‌اش از میم بود)؛ گفتم اسم هر دو نفر را روی کارت بنویسیم؛ اول آن یکی را که نزدیک‌تر است. پدر و مادرم قبول نکردند. دعوا شد. یک علتش ضعف خودم در استدلال بود؛ زود زدم به جاده قهر. باری، شکست دیگری اضافه شد به سیاهه بلندبالای شکست‌هایم در برابر سنت. حالم بد بود و بعد از چند روز، هنوز رسوبات آن حال بد در من هست. 

با نون و سین حرف زدم که کمک کنند ماجرا را از منظر دیگری ببینم. چه خوش‌اقبالم که این آدم‌ها را می‌شناسم. نون گفت: «برد بزرگترت را فراموش نکن: اینکه همسرت را خودت انتخاب کرده‌ای؛ انتخاب و تحمیل دیگران نیست.» شبیه همین را پیشتر استادم هم در پاسخ گلایه‌هایم گفته بود. نون گفت: «آن قدر درگیر این خشم‌ها نشو که لذت‌های کوچک مراسم را نفهمی.» و من دیدم این نکته مهمی است؛ اینکه این روزها همین جا باشم، در همین مکان و زمان، نه در آرزوهای آینده و خشم‌های گذشته، نه در اتمسفر انتزاعی باورها و باید و نبایدها. اگر جز این باشد خاطره‌ای هم نخواهم داشت؛ چون خاطره‌های زنده و جان‌دار ته‌مزه حواس جسمانی هستند که باقی می‌مانند؛ ته‌مزه تصاویر، بوها، لرزش‌های تن و صداها.باید در اینجا و اکنون حاضر باشی تا حسی برانگیخته شود و چیزی از آن بماند و به خاطره استحاله شود. وگرنه آنچه ذهن نگه می‌دارد فقط روایت است. روایت را از دیگران هم می‌شود گرفت. اما آنچه مال خود خود توست، آنچه به یک جرقه زنده می‌شود و می‌بردت به گذشته، خاطره است. و من از این روزها خاطره می‌خواهم، نه روایت. 

سین گفت: «این طور رسم‌ها کم‌کم بر‌می‌افتند؛ همین که گفتی و به گوش‌شان رساندی که دعوتنامه‌ها را جور دیگری هم می‌شود نوشت خوب است.» و من یادم آمد اصلا چرا انتخاب کرده بودم این روزها بر سر جزئیات نجنگم؛ به خاطر کدام مصلحت، خاطر کدام هدف بلندتر. مدام باید به خودم یادآوری کنم یا از دیگران بخواهم به یادم بیاورند که تغییرات، معجزه‌وار ظاهر نمی‌شوند؛ باید برایشان صبر کرد و کوشید. همه این‌ها را می‌دانم اما آنچه باید در این مسیر تحمل کنم آن قدر مکروه است که میل مصر گریختن و شانه خالی کردن مکررا برمی‌گردد و بر من غلبه می‌کند. سر دوستانم سلامت باشد که این طور وقت‌ها هستند برای یادآوری کردن چنین چیزهایی. 

*با همین حال و هوا: ازدواج و دام‌هایش