پیر و جوان

سه روز گذشت اما هنوز احساس شاهانهٔ کسی را دارم که به شمع روشنش زل زده و آرزوی تولدش را انتخاب می‌کند . شاید چون بسته‌های پستی و پیام‌های تبریک و اشکال مختلف لطف و التفات دوستانم در این سه روز خردک خردک از راه رسیدند، به جای اینکه یکباره در یک روز- روز تولدم- نازل شوند. بیست و شش ساله شدم. بیست و شش عددی نیست که به آدم احساس جوانی بدهد. ناچار باید احساس جوانی را جایی درون خودم جستجو کنم؛ در آن حس تند و تیز دوست داشتن میم، در رفاقت‌ها که تازه دارند گل می‌کنند؛ در حال و حوصله‌ای که برای ور رفتن با چسب و قیچی و کاغذ رنگی و مداد رنگی دارم؛ در قدم‌های تند و چابک دختری که قول داده یک بار در هفته، در معیت خودش برود یک ور ندیده شهر را ببیند.

شنبه رفتم ابن بابویه. قبرستان‌ها را دوست دارم، خیلی هم خوابشان را می‌بینم؛ خواب دست‌ها و پاهای بیرون مانده از گور. بیدار که می‌شوم برایشان تعابیر خوبی دارم؛ یکی اینکه چیزهای مرده قرار است زنده شوند، یکی اینکه قرار است گنج پیدا کنم، یکی اینکه راه اعماق را پیدا خواهم کرد. چرا خیال می‌کنم چیزی در اعماق چشم به راه من است؟ بیست و شش ساله شده‌ام اما هنوز فکر می‌کنم گنج خودم را در هستی دارم که باید پیدایش کنم. حق دارم احساس جوانی کنم؛ حالا هر قدر هم بیست و شش عدد خشن و بی‌لطفی باشد و آدم را به یاد جوان و جوانی نیندازد. 

از بیست و پنج سالگی چه می‌خواستم؟ آرزوی بیست و پنج سالگی‌ام چه بود؟ درست یادم نیست. به نظرم چندتا آرزو کرده‌بودم و از میان‌شان قبولی ارشد بود. این هم از سوگیری‌های ذهن است که آرزوی برآورده شده را به یاد بیاوری و بقیه را نه. برای سال جدید هنوز آرزو هم نکرده‌ام. بس که حس روز تولدم کش آمده و تمامی ندارد. حتی شمع هم روشن نکرده‌ام که فوتش کنم. (خیلی از سال‌ها نکرده‌ام.) اما حالا که در میانهٔ این نوشته هستم، رفتم شمع وارمر معطری را که بخشی از هدیهٔ زهرا بود روشن کردم که بعد از نوشتن فوتش کنم و چیزی بخواهم. درست نمی‌دانم چه؛ تازگی‌ها آرزوهایم خیلی رضامندانه و پذیراطورند؛ شبیه «خدایا به ما چیزی را ببخش که خودت صلاح می‌دانی» که وقتی نوجوان بودم آن قدر به نظرم بیهوده و بی‌معنا بود و حتی عصبانی‌ام می‌کرد. اگر آن آرزومندی نشانهٔ جوان بودن است، لابد این رضا به داده دانم هم حکایت از پا به سن گذاشتن دارد.

زنان علیه زنان

برای ثبت نام خوابگاه خیلی اذیت شدم؛ هم به خاطر سختگیری و کنترلگری خودم، هم به خاطر روحیهٔ ناهمدلانهٔ حاکم بر ادارهٔ دانشجویی. می‌خواستم در ساختمان به خصوصی پذیرش شوم اما در لیست دیگری ثبتم کرده‌بودند و اصرار می‌کردند اگر بخواهیم جا به جایت کنیم، تنها راهش مکاتبه با رئیس صندوق رفاه است. بعد از اینکه قطع امید کردم، کارشناس خودشان نگفته و نطلبیده جا به جایم کرد و در نهایت به همان چیزی که می‌خواستم رسیدم. این میان، بدتر از جواب‌های سربالا، لحن تدافعی و محکوم‌کننده و تلخ‌شان بود. همان روزها که درگیر ثبت نام بودم، دوبار در دفترم نوشتم در این دانشگاه برخورد مادرانه و خواهرانه خیلی کم دیده‌ام. اینجا بود که دستم برای خودم رو شد. گفتم: «ها! پس تو انتظار برخورد مادرانه و خواهرانه داری. این است که هربار در مراجعات اداری این قدر سرخورده می‌شوی و رنج می‌کشی.» واقع‌بینانه، فرهنگ سازمانی دانشگاه را به خودم یادآوری کردم و نصیحت که دیگر چنین توقعی نداشته‌باش؛ هربار می‌روی سروقت‌شان با علم به اینکه رفتار مطلوبی نمی‌بینی برو. 

اما چرا نباید توقع برخورد همدلانه داشته باشم، در بزرگترین و معروفترین دانشگاه تماما زنانهٔ کشور؟ راستش این است که برخلاف خیلی از دوستانم، من از تک‌جنسیتی بودن دانشگاه شاکی نیستم. به نظرم این تبعیض مثبتی است به نفع دخترها، و می‌تواند بخشی از برند دانشگاه باشد. حتی برای آیندهٔ این دانشگاه و این برند آرزوهایی دارم. دلم می‌خواهد «فارغ‌التحصیل الزهرا» نشان هویتی خوشنامی باشد و به آدم‌های پیشرویی اشاره کند که از تبعیض جنسیتی جلو زده‌اند. دلم می‌خواهد پیوستگی میان‌نسلی قدرتمندی بین ما برقرار باشد؛ طوری که جوان‌ها همیشه دلگرم حمایت پیرها باشند. و همین آرزوهاست که مرا به توقع رفتار مادرانه و خواهرانه و سپس به ناکامی می‌کشاند. نمی‌فهمم چرا مدیران دانشگاه که غالبا زن‌اند، نمی‌توانند ما را به چشم دنباله و ادامه و نتیجهٔ عمر خودشان ببینند؟ چرا فکر نمی‌کنند هر یک از این دخترها دارند راهی را صاف می‌کنند که از آن نسل‌های بی‌شمار بعدی عبور خواهند کرد و پیروزی هرکدام‌شان زندگی نسل‌های بعدی را آسان‌تر خواهد کرد؟ چرا حمایت‌شان را دریغ می‌کنند؟

ولی راستش این است که می‌دانم چرا، می‌فهمم چرا. چون آنچه را من تبعیض می‌دانم -یا بسیاری از مصداقهایش را- آن‌ها نادرست و ناروا نمی‌دانند. چون مقصد مطلوب آن‌ها با آنجا که من می‌خواهم برسم یکی نیست. وگرنه آن‌ها حمایت‌شان را دریغ نکردهاند؛ فقط مخصوصش کرده‌اند به دخترهایی که مسیر و مقصدشان را درست می‌دانند. جو این دانشگاه برای دخترهای حامله همدلانه است، برای آن‌هایی که تصمیم می‌گیرند چادر بپوشند، برای آن‌هایی که می‌خواهند تا دیروقت بیرون بمانند برای مراسم عزاداری دانشگاه امام صادق. همهٔ دخترها در چیزی که من اینجا تجربه می‌کنم شریک نیستند. 

لعنت به این نسبی‌گرایی که اجازه نمی‌دهد از رنجی که می‌کشم درست و حسابی بنالم؛ لعنت به این وسواس درک مخالف. راستش این است که من اینجا رنج می‌کشم؛ نه هر روز و هر ساعت، اما هرچندگاهی با دیوارها تصادف می‌کنم و جریحه‌دار می‌شوم. من اینجا استاد دانشگاهی را دیده‌ام که مخالف دوری ما از خانواده‌هایمان بود؛ می‌گفت برای بچه‌دار شدن عجله کنید، برای درس وقت هست. من اینجا زن مستقل مجردی را دیده‌ام که می‌گفت مناسب زن‌ها -در هر سنی که هستند- نیست که بعد از تاریکی بیرون از خانه بمانند. مدیران زنی را دیده‌ام که مخالف کار کردن دانشجوها بودند؛ فکر می‌کردند این حقه‌ای است برای اینکه شب‌ها دیر به خوابگاه برگردیم. من با حس سوزناک تحقیرشدگی، فرم ثبت نامم را به امضای «ولی قانونی»‌ام رسانده‌ام، قانون منع آمد و شد بعد از ساعت 8 را تحمل کرده‌ام، و باز هم صدایی در سرم دارم که می‌گوید اگر از زاویهٔ دید خودشان به مساله نگاه کنی قابل درک است! لعنت به این صداها. 

دربارهٔ «زنان و زندگی»

چند چیز با هم روی داد: اول در یکی از شهرگردی‌هایم «زنان و زندگی» را پیدا کردم که مجلهٔ کاغذی جدیدی است. بعد، صبحی در خانهٔ دخترعموها از خواب بیدار شدم و فهمیدم مدت‌هاست موسیقی خوب گوش نداده‌ام. عزم کردم برایش برنامه بگذارم تا یوغش را به گردنم بیندازم؛ درست مثل تماشای فیلم که یک تعهد هفتگی است. بعدتر، در همین اوقات بلاتکلیفی قبل از سفر، مجله را باز کردم و با وسواس، ورق به روق خواندم -انگار که کتاب باشد- . از جمله مصاحبهٔ نگار خارکن را خواندم که نوازندهٔ کمانچه و آهنگساز است. امروز، اولین و فعلا تنها آلبوم مستقلش را از بیپ‌تونز خریدم. حالا که دارم می‌نویسم «آن سیاه افسونگر» دارد برای بار دوم پخش می‌شود. انگار گوش موسیقی‌نشنیدهٔ من، به بازپخش و بازپخش و بازپخش‌های مکرر نیاز دارد تا زبان آهنگ‌ها را بفهمد. 

دربارهٔ «زنان و زندگی» باید بنویسم، چون از یافتنش خوشحال شدم و چون به گذران روزهای رخوت و کسالت کمک کرد. فکر کردم مجله‌خوانی نقشهٔ خوبی برای روزهای مرخصی است؛ حالا چه مرخصی پریود، چه مرخصی پس از روزهای پرکاری و پرخوانی. خارج از حال و هوای مرخصی، میلم بیشتر به کتاب می‌کشد تا مجله. در واقع نیاز دارم بیشتر اوقاتم را به سختکوشی بگذرانم و مجله‌ها مرا به فراغت و تفنن وصل می‌کنند. شاید چون هیچ وقت مجلهٔ پرباری نیافته‌ام که ‌هم‌وزن و ‌هم‌عیار کتاب‌ها بدانمش. (و راستش خیلی هم در جستجویش نبوده‌ام.) طبعا «زنان و زندگی» نیز چنین وزنی ندارد وگرنه نمی‌گذاشتمش برای مرخصی‌ها. با این حال مجلهٔ خوبی است، دریچه‌ای است به اینکه بدانم بقیهٔ زن‌های این ولایت و سایر ولایات در چه کارند و با زندگی‌هایشان چه می‌کنند. به این سرک کشیدن در زندگی زن‌های دیگر و دانستن از آن‌ها نیاز دارم. 

بقیهٔ زن‌های این ولایت و سایر ولایات، به روایت شمارهٔ چهارم زنان و زندگی، خشونت خانگی را تحمل می‌کنند، کج‌دار و مریز حرفهٰ مدلینگ را پی می‌گیرند، زخم‌های جدایی را می‌لیسند، در پانسیون زندگی می‌کنند، در معدن کار می‌کنند، گل‌آرایی و گل‌فروشی می‌کنند، تجارت می‌کنند، تسهیل‌گر اکوتوریسم هستند، شاعر و نویسنده‌اند، بچه‌های آسمی و اوتیسمی دارند، موتورسواری و دوچرخه‌سواری می‌کنند، در میانسالی تحصیل را از سر می‌گیرند، رحم‌شان را اجاره می‌دهند، دونده‌اند و طبعا کارهای دیگری هم می‌کنند. دانستن این‌ها برایم خوب است؛ مثل نسیمی می‌پیچد در احساس تک‌افتادگی و انزوایم و آن را پراکنده می‌کند. می‌دانم برای خروج از انزوا، خواندن کافی نیست؛ باید ارتباط بگیرم و شبکهٔ ارتباطی خودم را معماری کنم. از بس این روزها دربارهٔ شبکه‌های ارتباطی نوشته‌ام، حالا دیگر از اسم‌ش هم عقم می‌گیرد؛ مخصوصا که در این وضعیت پادرهوایی، هیچ عمل مشخصی را هم نمی‌توانم یا نمی‌خواهم شروع کنم. اینجاست که مجله‌خوانی به کار می‌آید؛ هم گذر زمان را فراموشم می‌کند، هم به یادم می‌آورد دیگرانی هم هستند که دارند زندگی می‌کنند و کم و بیش، با همان قید و بندهایی درگیرند که من. 

مجله را که می‌خوانم، مکررا یادم می‌آید که زمانی آرزو داشتم با حلقه‌ای از دوستان و آشنایان مجلهٔ زنانه‌ای اداره کنیم. آدم‌ها را هم مشخص کرده‌بودم، کسانی با عقاید و سلایق و حتی فرهنگ‌های متنوع و بعضا متضاد. خوش‌بینی نوجوانانه‌ای داشتم که بالاخره هدف مشترکی پیدا می‌شود که مثل سریشم ما را کنار هم نگه دارد. حالا می‌دانم که نمی‌شود. به علاوه از اغلب آن آدم‌ها فاصله گرفته‌ام و از خیلی‌هایشان حتی خبر هم ندارم. روزنامه‌نگاری هم چیزی نیست که بخواهم عمر و انرژی بگذارم و در آن خبره شوم. سر جاهای دیگری را دارم حالا. شاید تنها چیزی که از آن آرزوی خام باقی مانده، همین ایدهٔ شبکه‌سازی است. اصلا مهم نیست همه یک جا جمع شویم و یک شغل واحد داشته‌باشیم. کافی است زنان قدرتمند و توانمند و صاحب نفوذی در حوزه‌های خودمان باشیم و اتصالمان برقرار باشد. همین دانش و حمایت و همدلی که در شبکه به گردش می‌افتد خواه ناخواه مسیر تغییر را صاف می‌کند. همین کافی است برای ساختن چیزی که من می‌خواستم از طریق آن مجلهٔ خیالی بسازم. 

حالا رها کن

وقتی پیاپی به سطور نگاشته‌شده بی‌حرمتی می‌کنی چه طور انتظار داری باز هم بتوانی بنویسی؟ پاک کردن سطرها به عقیده من بی‌حرمتی است. این عقیده را هم از خود سطرها گرفته‌ام. نه سطرهای اینجا، سطرهایی که بی‌خود و خودجوش در دفترم می‌نویسم. بارها تذکر داده‌اند که پاک کردن، خط زدن، نیمه‌تمام گذاشتن و نوشته را به مسیرهای اجباری کشاندن بی‌حرمتی است. از دیشب چهاربار یا بیشتر در ویرایشگر وبلاگ نوشته‌ام و پاک کرده‌ام. و دوتا از نوشته‌ها آشکارا چیزهای خوبی بودند؛ جوانه‌هایی از ایده‌های بدیع در خودشان داشتند. ملعونم، ملعون، اگر یک بار دیگر سطرها را پاک کنم. بگذار ببینم مرا به کجا می‌برند. 

حالم خوش نیست. بلاتکلیف و بی‌عملم. حالا دیگر نمی‌توانم خودم را به ندانستن بزنم که بی‌عملی برایم سم است. درس و ورزش و نوشتن نظام‌مند را تعطیل کردم به این بهانه که سر سفرم. همه چیز را بسته‌بندی کردم. هوس هر کاری از سرم گذشت به خودم وعده دادم: «باشد برای خوابگاه». فقط ماند نوشتن بی‌قید و بند و خودانگیخته در دفترم. که در این چند روزه با آن اوردوز کردم. از آشپزی خسته شدم، نوشتم. اصظراب گرفتم، نوشتم. دلتنگ شدم، نوشتم. و حاصلش حالی است که اکنون دارم. شبیه حال مسمومیت با قهوه. شبیه حال بعد از هر نوع زیاده‌روی. 

نوشتن مرا به عمق می‌برد. اما نباید در عمق زیاد توقف کرد. این کاری است که این هفته مکررا انجام داده‌ام. برای فرار از وضعیت نامشخصی که داشته‌ام. برای فرار از بلاتکلیفی که از بچگی تحملش را نداشتم. حالا برف سنگینی می‌بارد و نوید می‌دهد که شاید روزهای بلاتکلیفی‌ام طولانی‌تر شوند. شاید سفرم عقب بیفتد. و من چه می‌خواهم بکنم؟ باز هم مست کنم با نوشتن؟ باز هم زیر پایم را حفر کنم و به عمق و عمق و عمق بیشتر بروم؟ بابا خوش دارد بگوید: «العبد یدبر و الله یقدر» و من هرچند این جمله آتشم می‌زند، می‌دانم وجه درستی در آن هست. من کنترلگرم. حال بدم از این است؛ از اینکه حاضر نیستم افسار زمان را رها کنم تا به میل خودش پیش برود. وادادن در جایی که دیگر مهمیز زدن فایده‌ای ندارد؛ این درسی است که همه  دیر یا زود باید بیاموزند. مومنان با آن حدیث یا حکمت یا هرچه که هست خودشان را چیزفهم می‌کنند که درس را فرابگیرند. من هم باید به شیوه‌ای خودم را چیز فهم کنم. عجیب است که چه طور بعضی از این حکمت‌های دینی، در خارج از چارچوب معنایی خودشان، هنوز معتبرند. 

سوپ فصل

نزدیک پایان این فصلم. هفتهٔ آینده برمی‌گردم به دانشگاه و خوابگاه. قبل از هر چیز به این فکر می‌کنم که آشپزی کردن دیگر تمام شد! دلم صاف نمی‌شود با آشپزی، آن هم آشپزی برای کسی که هر چندگاهی با هم مشاجره داریم. اما بگذار سر این روضه را نگشایم. روزهای سختی بود اما پشت سر مرده حرف نمی‌زنند گویا. این فصل زندگی هم دارد می‌رود که بمیرد. روزهای آخر است و نفس‌های آخر. 

بارهایم را نصفه و نیمه بسته‌ام. رختخوابم، چمدان و ساک لباس‌ها. لوازم مصرفی ضروری که پیشاپیش خریده‌ام، از سر احتیاط. همه را گذاشته‌ام در اتاقی که بهش می‌گوییم کتابخانه و در زمستان گرمش نمی‌کنیم و مثل حیاط سرد است. گاهگاهی می‌روم چیزکی اضافه می‌کنم و زود برمی‌گردم که سرما به مغز استخوانم نرود. سرمای گیلان بد چیزی است. نافذ است. در استخوانت تلنبار می‌شود و تا مدتها بعد از اینکه خودت را به جای گرم رساندی خردک خردک از مخفیگاهش بیرون میخزد و به گوشت و پی‌ات ورود می‌کند.

کتاب‌ها را هنوز نبسته‌ام و تا نبدم واقعا احساس مسافر بودن نمی‌کنم. پدرم اصرار می‌کند بسته‌های کتابها را کوچکتر بگیرم تا حملشان ساده‌تر باشد. به خودم اگر باشد همه را در کارتن موزی می‌چینم و خلاص. حملش هم یک بار جان کندن است و خلاص. خیال دارم فقط کتاب‌های نخوانده را ببرم با یکی دوتایی که برایم حیاتی هستند؛ آن قدر برمی‌گردم و در صفحاتشان دنبال چیزهای خاص قبلا خوانده می‌گردم که بگویی نگویی تبدیل به دستنامه شده‌اند. همین دیشب خاله‌بزرگه هدیه تولدم را پیشاپیش داد. دوتا کتاب بزرگ و قطور: «یک بعلاوه یک» و «پس از تو». از آن کتاب‌هایی نبودند که خودم ممکن بود بخرم. حس مثبتی دربارهٔ کتاب‌هایی که مد روزند ندارم. شاید این نوعی تکبر باشد. به هر حال گویا آب نطلبیده مراد می‌دهد. بخوانم ببینم چه می‌گویند. 

درس و کتابخانه را هم احتمالا تعطیل کنم. یا دست کم آمار و زبان را تعطیل کنم در این اندک روزهای باقی‌مانده. آخرش هم نشد کتاب‌هایی که دست داشتم را تمام کنم و بروم. باید دنباله‌اش را در خوابگاه پی بگیرم. اما دلم نمی‌آید از تمرین‌های روزانهٔ نویسندگی هم دست بردارم. بس که این روزها به جاهای خوبی رسیده‌اند. بس که احساس رشد می‌دهند به آدم. اگر بنا باشد این فصل رو به پایان را نام بگذارم، نامش فصل شروع قصه‌نویسی است. جرئت کردم و تن زدم به آبی که هیچ چیز ازش نمی‌دانستم و حالا دست کم نوآموزم. قبلا نوآموز هم نبودم؛ فقط علاقه‌مند مشتاق پشت ویترین بودم؛ با صورت آرزومندی چسبانده به شیشه. 

حرف از جرئت شد. این فصل، فصل جرئت هم بود. هفتهٔ پیش که رفته‌بودم استخر به نظرم رسید از جرئت‌ورزی هم یکی دو درس آموخته‌ام در این فاصله. مسئول سالن رفت سرسره آبی را روشن کرد. من با پاهای لرزان از پله‌هایش بالا رفتم. قبلا آزموده‌بودم سرسره را. میدانستم این بری و آن بری شدن دارد و نفست را به شماره می‌اندازد از هیجان. می‌دانستم معلق می‌افتی توی آب و چند ثانبه طول میکشد تا خودت را پیدا کنی و بعدش سرگیجه داری. می‌دانستم و با پاهای لرزان بالا رفتم و سرخوردم. بعد از سقوط، این بار تقلای کمتری کردم. دست و پا نزدم. سر پا که شدم به خودم گفتم دختر تو محشری. بالاتر از توقع من عمل کردی. بعد از آن، هربار نیاز به شجاعت داشتم به خودم گفتم ببین، تو آن دختری هستی که با پاهای لرزان از سرسره بالا می‌رود. 

امروز هم به شجاعت نیاز دارم. گویا دوباره مشاجره در پیش است. بویش را می‌شنوم. به کوچکترین نشانه‌های دلخوری، نشانه‌های خشم، نشانه‌های شعله کشیدن آتش اختلاف حساسم. چیزهایی را بو می‌کشم که هیچ کس دیگری در این خانه نمی‌فهمد. بیزارم از این بو کشیدن‌ها، از این پیش‌آگاهی فرساینده که در طول سال‌ها، برای محافظت خودم رشدش داده‌ام. پارادوکسی است برای خودش. یاد گرفته‌ام مشاجره‌ها را پیشبینی کنم تا در امان بمانم، و همین پیشبینی است که می‌فرسایدم. شاید بیشتر از خود مشاجره. قرار نیست شروع‌کننده باشم. اما اگر سر بحث را باز کنند خیال دارم حرف‌هایم را بزنم. حرف‌هایم را زدن، این هم چیز دیگری است که این فصل را متمایز و ممتاز می‌کند. در این فصل رو به پایان، یاد گرفتم و تمرین کردن که حرف‌هایم را بزنم، در حالی که می‌ترسیدم بعدش چه می‌شود. شبیه بالا رفتن از پله‌های سرسره بود. 

حالا که فکرش را می‌کنم، خیلی زیسته‌ام در این فصل. پر و پیمان، پرمایه. مثل سوپی که از خوب و بد همه چیز دارد و همه چیزش هم زیاد است. مثل سوپ غلیظی که رو به سفتی می‌رود از شدت غلظت.